Żonglerka

Żonglowanie jest jedną z najstarszych sztuk, jaką wędrowni cyrkowcy demonstrowali na placach jarmarcznych i przed kościołami. Zawsze bowiem musiał się tam popisywać linoskoczek, połykacz ognia, siłacz, człowiek-wąż i właśnie żongler. W starożytnym Rzymie nazywano żonglerów "circulatores", a w Bizancjum "ioculatores". Do Rzymu przywędrowali z Grecji, dokąd przybyli z Egiptu, a tam z kolei z Indii.

Francuskie słowo "jongleur" oznaczało pierwotnie średniowiecznego kuglarza. W tym okresie bowiem ciągnących przez Francję i Hiszpanię muzykantów i śpiewaków nazywano żonglerami. Bywało również, że w Norymberdze "Minnesänger" po odśpiewaniu ballady o cesarzu Barbarossie zaczynał nagle żonglować kulami, które stale nosił ze sobą w worku. Po przepłynięciu kanału La Manche stał się minstrelem z twarzą umorusaną sadzą, a we Francji pokazywał się zawsze u boku błazna. W okresie narodzin cyrku pojawiał się zrazu nieśmiało jako kompars linoskoczka lub woltyżera, ażeby potem usamodzielnić się, łącząc jednak z żonglowaniem inne sztuki. Popisywał się więc na koniu, a także jako żongler-ekwilibrysta, żongler-antypodysta lub żongler na linie.

Średniowieczni żonglerzy bywali także specjalistami od sztuki iluzjonistycznej - stąd ich reputacja czarodziejów. A w modzie było wtedy prestidigitatorstwo; stało się ono niezbędnym elementem magii, która rozwinęła się później jako osobna dyscyplina cyrkowa. Pierwszymi mistrzami prestidigitatorstwa byli Azjaci, a wśród nich Chińczycy, którzy po raz pierwszy w Europie pokazali swe sztuki w roku 1832. W połowie wieku XIX zjawili się na widowni europejskiej hinduscy i chińscy artyści, żonglując trójzębami, talerzami oraz sztyletami i budząc powszechny zachwyt. Mistrzami Europejczyków byli też japońscy żonglerzy; często naśladowano nawet ich ubiór, choć przywdziewano również stroje średniowiecznych "ioculatores".

W pierwszej połowie XIX w. repertuar żonglerów przedstawiał się ubogo, również ich sprawność techniczna nie była zbyt imponująca. Posługiwali się oni przeważnie kulami, talerzami, butelkami, a nawet płonącymi pochodniami, ale nie potrafili stworzyć pełnych numerów o określonych ambicjach artystycznych i estetycznych. Długo też nie dopisywała im technika rzutu. Żonglerzy, jeszcze do niedawna, manipulowali przeważnie trzema albo czterema przedmiotami, w rzadkich jedynie przypadkach podnosząc ich liczbę do pięciu lub sześciu.

Wróćmy jednak do klasycznych żonglerów oraz ich trudnej sztuki "wymagającej - jak napisał Strehly - podobnie jak urzeczywistnianie się talentu geniusza na jakimkolwiek innym polu, ogromnego nakładu cierpliwej i wytrwałej pracy".

W latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia część artystów cyrkowych poświęciła się wyłącznie żonglowaniu. Bodaj jeszcze Auriol uchodzić mógł za cyrkowego "encyklopedystę", obecnie jednak wykształciły się nawet w samym żonglowaniu trzy specjalności: żonglera-ekwilibrysty, siłowego oraz salonowego.

Żonglowanie wymaga zręczności i siły akrobaty, dlatego bywali i bywają w cyrku znakomici żonglerzy, którzy są jednocześnie wybornymi i wszechstronnymi akrobatami.
Bogdan Danowicz: Był cyrk olimpijski. Warszawa 1984. SS. 198-201

Żonglowanie to świetny przykład ludzkiej tęsknoty do idealnej formy aktywności, która byłaby jednocześnie zabawą i nauką. Prześledźcie z nami historię żonglowania sięgającą głębokiej przeszłości.

Co prawda były przypadki, że uczono niektóre zwierzęta żonglerki różnymi przedmiotami, jednak wydaje się, że jest ona raczej przeznaczona dla ludzi. Żonglerka jest stara jak sama ludzkość. Przez ostatnie cztery tysiące lat zachowało się dużo informacji o żonglowaniu. Najstarsza z nich dotyczy malowidła ściennego na bocznej ścianie egipskiego grobowca Ben-Hassana na górnym brzegu Nilu. Malowidło przedstawia wielu akrobatów i tancerzy oraz kobiety żonglujące dwiema piłeczkami i przypuszczalnie powstało 2 tysiące lat temu.

Nie sposób wymienić jedno miejsce które byłoby tą właściwą kolebką żonglowania, ale pewne jest że żonglowano juz wiele stuleci przed naszą erą. W Chinach i na okolicznych ziemiach żonglowanie nie było na początku traktowane jako zabawa ale bardziej jako ćwiczenie medytacyjne na odszukanie równowagi między ciałem i duchem. Z Chin pochodzi jedna z najstarszych żonglerskich praktyk: diabolo za dynastii Han (206 rok p.n.e.) nazywało się "kouen-gen" co znaczyło "głuchy bambus, który gwiżdże". Do dnia dzisiejszego w Chinach wyrabia się diabolo z bambusa z otworami na końcu, które powodują, że diabolo piszczy.

Żonglowanie było ważnym elementem wielu rytuałów i obrzędów świątecznych przez długie stulecia w Japonii, Chinach, wschodniej Azji, Iranie i Tybecie, gdzie długo było przywilejem szamanów i przywilejem rządzącego lub elementem inicjacyjnym w duchowym treningu. Wzmianki o żonglowaniu i balansowaniu różnymi przedmiotami można znaleźć również u starożytnych Azteków i Indian z Ameryki Środkowej. Żonglowanie ma długą tradycję także i na kontynencie europejskim. Wiemy, ze znali je już starożytni Grecy ale bardziej popularne było jednak w Rzymie, w pałacach Juliusza Cesarza. Tam szanowano umiejętność posługiwania się diabolem, tam rozwinęło się wiele dyscyplin, które uważamy dziś za typowo żonglerskie. Z łaciny pochodzi tez słowo juggling ("jaculator' to po łacinie "człowiek, który coś wyrzuca w powietrze"). W Rzymie używano tez słowa ventilatores (=machać nożem) i pilarii (=grać piłeczkami).

W kolejnych wiekach niewiele znajdujemy informacji o żonglerce. Żonglowanie było często łączone z innymi zabawami jak akrobacja czy pantomima. Średniowieczni "jaculatori" byli często także dworskimi lub ulicznymi grajkami. W epoce renesansu rozwinęły się wspaniale teatry wędrowne, które angażowały często żonglerów i akrobatów. Ich umiejętności bądź bawiły publikę bądź ją rozśmieszały - a wszystko za parę groszy wrzuconych do czapki. Od tego momentu wyróżniamy początek żonglerki jako dyscypliny artystycznej i jej stopniowe uniezależnianie się. Cała dalsza historia żonglerki jako dyscypliny artystycznej podziela wzloty i upadki teatrów wędrownych oraz ich popularność. Wielki wpływ na rozwój żonglerki w tym okresie miały coraz liczniejsze kontakty z krajami Dalekiego Wschodu, gdzie żonglerskie umiejętności zawsze były na bardzo wysokim poziomie. Faktem jest, że dla naszego kontynentu żonglerka zawsze była bardziej ludową zabawą niż sztuką, i z tego powodu często pomniejszano jej znaczenie.

Od pierwszej połowy XIX wieku możemy juz mówić o konkretnych miejscach występowania żonglerów, którzy osiedlili się w Europie od Anglii po Rosję. Najsłynniejsi żonglerzy pochodzą z Niemiec, Węgier i Włoch. Żonglowanie w tym czasie bardzo zyskało na popularności i mimo konkurencji ze strony cyrków i spektakli teatralnych, stało się ulubioną rozrywką społeczną w wielu krajach. Moda na żonglowanie przyszła z Paryża, gdzie już około roku 1810 organizowano spotkania żonglerskie na Champs-Elysee, zakładano pierwsze żonglerskie kluby i podziwiano umiejętności zagranicznych żonglerów na dworze cesarza Napoleona I.

Największe dzienniki z tego okresu wspominają, ze żonglowanie było najpopularniejszą rozrywką społeczną. Tak było aż do wybuchu I wojny światowej, kiedy nastąpił gwałtowny rozwój zabawek mechanicznych, produkowanych na wielką skalę. Także szybki rozwój mediów przyczynił się do zaniku popularności żonglerki. Mimo tego pamięć o żonglerce przetrwała. Spytajcie Waszych babć, czy w młodości nie bawiły się przypadkiem diabolo?

Dziś wzrasta zainteresowanie żonglerką przede wszystkim jako zabawą rekreacyjną i możliwością samorealizacji. W zachodniej Europie, ale także w Czechach i na Słowacji, w Stanach Zjednoczonych, obserwujemy prawdziwy renesans żonglerki. Żonglerskie umiejętności pozwalają obecnie artystom nawet na tańce z ogniem podczas prezentacji alternatywnych i imprez kulturalnych. Wiele razy do roku odbywają się na całym świecie żonglerskie zjazdy i festiwale, żonglerskie spotkania i pokazy. Żonglowanie ma też swój światowy dzień - za takowy uznaje się 16 czerwca.

Rehabilitacja żonglerki ma miejsce głównie dzięki wspólnym występom żonglerów i akrobatów (spektakle tzw. Nowego Cyrku), jak i dzięki wysoko wyspecjalizowanym grupom żonglerskim, takim jak Compagnie Jerome Thomas czy Cirque du Soleil z Kanady.